Nepnieuws is overal. Of je nu door social media scrolt, een nieuwswebsite bezoekt of iets opzoekt via Google. Daarbij is de kans groot dat je onjuiste informatie tegenkomt. Het vervelende? Vaak hebben we niet eens door dat het nep is. Zelfs als we denken dat we echt van nep kunnen onderscheiden, trappen we er vaak in.
Voor kinderen is dat nóg ingewikkelder. Zij groeien op in een wereld vol digitale prikkels en worden dagelijks overspoeld met informatie, waarvan ze het verschil tussen feiten en fabels nog maar amper begrijpen. Nepnieuws is meer dan een onschuldig grapje. Het kan mensen manipuleren, angst zaaien of zelfs schade veroorzaken. Het is voor hen belangrijk om kritisch te leren kijken naar wat ze online tegenkomen. En daar biedt Digiwijzer graag een helpende hand.
Wat is nepnieuws?
Het woord zegt het eigenlijk al: nieuws dat niet echt is, maar vaak wel echt lijkt. Soms gebeurt dat per ongeluk, bijvoorbeeld wanneer iemand een fout maakt en die onbewust verder verspreidt. Dat noemen we dan misinformatie. Maar nepnieuws wordt ook bewust gemaakt, bijvoorbeeld om geld te verdienen of politieke meningen te beïnvloeden. Dat heet desinformatie.
Een vraag die we vaak krijgen: waarom verspreidt nepnieuws zich zo snel? Omdat (nep)nieuws vaak emoties oproept. Spannende koppen, schokkende beelden of berichten die je boos maken, zorgen ervoor dat mensen sneller klikken, delen en reageren. Vaak zonder eerst te controleren of het bericht klopt. Hierdoor verspreidt nepnieuws zich razendsnel, zeker met behulp van slimme technieken als kunstmatige intelligentie.
Nieuws onder druk
In Nederland vertrouwen mensen nog relatief veel op bekende nieuwsmerken. Grote namen hebben vaak een goede reputatie. Toch laat het Digital News Report 2024 zorgwekkende cijfers zien. Zo blijkt de interesse in nieuws af te nemen, het vertrouwen daalt licht en jongeren (18-34 jaar) halen hun nieuws steeds vaker van sociale media.
Op platforms zoals TikTok, Instagram en Facebook draait alles om snelheid en sensatie. De algoritmes belonen berichten die veel interactie opleveren, ongeacht of die waar zijn. Controle op feiten is vaak minimaal. Daarnaast delen sommige platforms niet hoe hun algoritmes werken. Dat maakt het lastig om te beoordelen of een bericht betrouwbaar is.
Moeilijk te herkennen
Jongeren hebben het extra moeilijk als het gaat om nepnieuws. Uit onderzoek van Stanford University bleek dat 82% van de scholieren het verschil niet kon zien tussen een echt nieuwsbericht en een advertorial. Nog eens driekwart van hen kon een tweet van een officiële nieuwszender niet onderscheiden van een nepaccount.
Volgens experts heeft dit deels te maken met de hersenontwikkeling. Het deel van de hersenen dat helpt bij reflecteren en het beoordelen van informatie – de prefrontale cortex – is bij jongeren nog in ontwikkeling.
Wat kun je zelf doen?
Nepnieuws herkennen blijft lastig, maar je kunt kinderen (en jezelf) enkele handvatten geven:
- Controleer de bron: Is de afzender betrouwbaar?
- Lees kritisch: Klopt het verhaal, of roept het vooral emotie op?
- Let op het taalgebruik: Sensationele koppen zijn vaak een rode vlag.
- Factcheck: Zoek of een bericht ook bij andere nieuwsbronnen te vinden is.
- Twijfel je? Vraag het aan een volwassenen.
Wat doet Digiwijzer?
Bij Digiwijzer weten we dat het lastig kan zijn om nepnieuws te herkennen, vooral voor kinderen. Daarom bieden wij voorlichting en lessen aan binnen het thema mediawijsheid, speciaal gericht op het herkennen van nepnieuws. We leren kinderen op een speelse en interactieve manier hoe ze nieuwsberichten kunnen beoordelen, misleidende informatie herkennen en kritisch blijven denken.
